GIÁO XỨ NGỌC CAO
Xã Đức Long - Nho Quan - Ninh Bình
1. Tên gọi: Giáo xứ Ngọc Cao
2. Năm thành lập: 2006
3. Bổn mạng giáo xứ: Đức Mẹ Mân Côi
4. Năm xây dựng nhà thờ: 2009
5. Diện tích khuôn viên: 8808 m2 (Cấp ngày 18/4/2003 là: 5228 m2 và ngày 2/4/2010 là: 3580 m2)
6. Tước hiệu nhà thờ: Đức Mẹ Mân Côi
7. Số tín hữu: 1.050 (Thống kê năm 2023)
8. Số giáo họ: 0
9. Các hội đoàn:
Hội Gia Trưởng
Hội Hiền Mẫu
Hội Lòng Thương Xót
Hội Trái Tim
Hội Anna
Hội Têrêxa
Hội Kèn
Ban Bác ái, Truyền giáo
Ban quản trị xứ đoàn TNTT
Ban lễ sinh.
Lược sử giáo xứ Ngọc Cao
Giáo xứ Ngọc Cao là một giáo xứ thuộc giáo phận Phát Diệm. Ở phương diện xã hội, Ngọc Cao thuộc địa bàn hành chính xã Đức Long, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình.
Địa danh – tên gọi “Ngọc Cao”
Theo Thánh Tôma Aquinô, tên gọi được tạo ra để “biểu thị bản chất hoặc yếu tính của sự vật.” Trong truyền thống văn hóa Việt Nam, tên gọi thường gắn liền với ý nghĩa riêng của mỗi người, mỗi địa danh. Trong đời sống thường ngày, đối với nhiều người, tên gọi rất quan trọng và ẩn chứa ý nghĩa sâu xa. Vì thế, tên gọi “Ngọc Cao” chắc hẳn cũng có ý nghĩa riêng đặc biệt. “Ngọc” có nghĩa là ngọc quý, quý báu, đẹp. “Cao” có nghĩa là thanh cao, cao cả. Như vậy, danh xưng “Ngọc Cao” mang nét đẹp cao quý.
Chính yếu tố địa lý tự nhiên phản ánh nét đẹp thanh cao này. Ba phía Đông, Bắc và Tây của làng Ngọc Cao được bao quanh bởi dãy núi đá vôi cao vút, có chức năng như bức tường thành sừng sững tạo nên yếu tố hậu chẩn bao bọc, chở che dân làng. Ở phía Nam, có dòng sông Hoàng Long uốn mình qua mặt tiền của làng. Ngay bên kia dòng sông, có núi Vân Trình đỉnh tròn với độ cao vừa phải (thuộc xã Thượng Hòa), tạo nên yếu tố tiền án che chắn xa xa trước mặt làng. Theo quan niệm phong thủy Á Đông, vị thế địa lý này hội tụ các yếu tố: tiền án hậu chẩm, sơn triều thủy tụ. Điều này có nghĩa là, một khi có núi (sơn) quay về bao bọc và có nước (thủy) hội tụ thì cuộc sống dân cư sẽ ấm no, an bình, thịnh vượng. Đặc điểm sơn thủy kết hợp với nhau tạo nên một khung cảnh đẹp, an toàn và thuận lợi cho việc canh nông. Chính vị thế đắc địa này đã tạo nên ý nghĩa sâu xa mang tên hai chữ “Ngọc Cao”.
Nhìn về quá khứ, trong bối cảnh xã hội Việt Nam có nhiều cuộc chiến tranh kéo dài liên miên và đạo Công Giáo Việt Nam bị bách hại trong thời gian dài, chúng ta càng thấy địa thế Ngọc Cao là nơi ở an toàn, lý tưởng, xứng với tên gọi hàm chứa nét đẹp cao quý.
Ngọc Cao là tên gọi nguyên thủy của làng. Tuy nhiên, khoảng năm 1985, một số cán bộ thôn đã dùng tên gọi “Cao Thắng” thay vì tên gọi ban đầu, nhưng danh xưng này hiện nay chủ yếu xuất hiện trong văn bản hành chính của xã, còn chính người làng và những người xung quanh vẫn quen dùng tên gọi “Ngọc Cao”.
Thời kỳ giáo họ
Trước khi đạo Công Giáo xuất hiện ở Ngọc Cao, vùng đất này đã có người cư trú từ lâu. Những cư dân thời trước đã xây dựng chùa và đình làng. Vị trí của chùa ở ngay trung tâm nghĩa trang hiện tại của giáo xứ. Ngày nay dân làng vẫn quen gọi khu vực đó là “Cửa Chùa”. Vị trí của đình làng cách đầu làng khoảng 200m, ở phía tay phải trục đường chính từ đầu làng đi ra. Ngày nay dân làng vẫn quen gọi mô đất đó là “Đa Đình”. Có hằng trăm ngôi mộ vô danh (không thuộc dòng dõi của những cư dân hiện tại) được chôn rải rác xung quanh làng. Khoảng thập niên 1980, khi dân làng làm thủy lợi, đào đất đắp đường thì đã đào phải nhiều ngôi mộ ở những khu vực như Núi Vườn, Đa Đình, Bái Tươn, v.v. Một số hài cốt đã được di chuyển đến nghĩa trang của giáo xứ, nhưng còn nhiều ngôi mộ khác hiện nay đã mất dấu vết. Thời trước, nhiều người đã đến cư trú, rồi sau đó lại rút đi nơi khác nên mới để lại nhiều ngôi mộ vô danh. Căn cứ vào số những ngôi mộ này, có thể nói, Ngọc Cao đã có người cư trú vài trăm năm trước khi Kitô giáo xuất hiện ở đây.
Không rõ hạt giống Tin Mừng đã được gieo trên đất Ngọc Cao từ bao giờ và bằng cách nào. Nhưng căn cứ vào các thế hệ người Kitô hữu của mỗi gia tộc ở Ngọc Cao hiện nay, thì những gia tộc có bề dày cũng chỉ hiện diện ở đây được khoảng 7 đến 8 đời. Như vậy, đạo Công Giáo có thể đã xuất hiện ở Ngọc Cao khoảng giữa thế kỷ 19. Như chúng ta biết, đạo Công Giáo đã bị bách hại ngay từ thời mới xuất hiện ở Việt Nam. Những thời kỳ bách hại khốc liệt phải kể đến vua Minh Mạng (1820-1840), vua Thiệu Trị (1840-1847) và vua Tự Đức (1847-1883). Trong bối cảnh bị bách hại khủng khiếp, có thể một số gia đình Công Giáo đã từ nơi khác đến ẩn nấp ở Ngọc Cao. Đồng thời cũng có thể các nhà truyền giáo đã đi thuyền dọc dòng sông và đem hạt giống Tin Mừng đến nơi đây. Ngày xưa đường bộ chưa phát triển, dân ta hầu như di chuyển xa bằng thuyền. Trong bối cảnh bị bách hại, các nhà truyền giáo đã dùng thuyền vừa để ở và vừa để di chuyển. Có thể vì lý do này mà ngày nay chúng ta thấy có nhiều xứ đạo ở dọc sông Hoàng Long như: xứ Trung Đồng, xứ Đồng Chưa, xứ Mỹ Thủy, xứ Sơn Lũy, xứ Ngọc Cao, xứ Đồng Đinh, xứ Vô Hốt v.v.
Trước khi được nâng lên hàng giáo xứ, Ngọc Cao là một giáo họ thuộc giáo xứ Vô Hốt – một xứ đạo được thành lập năm 1905, dưới thời Đức Cha Alexandre Marcou Thành, giám mục giáo phận Phát Diệm.
Vị trí nhà thờ đầu tiên của giáo họ Ngọc Cao nằm ở ngay vị trí nhà văn hóa thôn Cao Thắng bây giờ. Toàn bộ các ao hồ và khu đất xung quanh nhà văn hóa tính từ nhà ông cố Huân ngày nay cho đến chân núi phía Tây là sở hữu của giáo họ trước đây. Giáo họ đã tạo lập nên khu đất rộng, vuông vắn, nền cao để làm nhà thờ và khuôn viên giáo họ. Nhưng dưới thời cha Cung làm phó xứ Vô Hốt và kiêm nhiệm giáo họ Ngọc Cao, ngài đã di chuyển nhà thờ ra khu đất thoáng hơn là vị trí nhà thờ giáo xứ hiện nay.
Khu vực ở phía Tây nhà văn hóa, trước đây được xây dựng làm nhà ở cho các Thầy Giảng. Theo các cụ cao tuổi trong làng kể lại, thì khu nhà này có thể được xây dựng vào nửa cuối thế kỷ 19. Có một số Thầy đã từng đến ở khu nhà này. Các cụ cao tuổi trước đây hay nhắc đến các Thầy Giảng bằng tên gọi “bố già”. Có mấy Thầy qua đời và được an táng ở khu vực phía Nam nhà các Thầy ở. Phần mộ của các Thầy được người làng trước đây gọi là “mộ bố già” (Anrê). Vào thập niên 1980, khu vực này vẫn còn tồn tại những bức tường của những dãy nhà đan xen ngăn nắp được ngăn thành nhiều phòng có thể đáp ứng nhu cầu cho vài chục người ở cùng lúc. Nhìn vào cơ ngơi dành cho các Thầy Giảng (gốc Nam Định), có thể nói trước đây giáo họ Ngọc Cao từng là nơi sinh hoạt tôn giáo mạnh mẽ.
Vào thập niên 1940, khi cha Phaolô Nguyễn Văn Long làm phó xứ Vô Hốt và kiêm nhiệm giáo họ Ngọc Cao, ngài đã cùng với giáo dân xây dựng ngôi nhà thờ bằng gỗ trên nền đất được tạo lập dưới thời cha Cung kiêm nhiệm. Ngôi nhà thờ này tồn tại cho đến năm 2008 khi giáo xứ khởi công xây nhà thờ mới. Vì hoàn cảnh xã hội, cha Phao-lô Long di chuyển sang Pháp sinh sống. Dù xa xôi, ngài vẫn nhớ về giáo họ Ngọc Cao. Cuối thập niên 1980, ngài đã gửi một quả chuông từ Pháp về để tặng cho giáo họ. Quả chuông này hiện nay vẫn đang được treo trên thấp chuông nhà thờ.
Vào thập niên 1960, khu vực đất nhà thờ cũ bị nhà nước mượn để xây kho chứa lúa và dần dần được biến thành nơi xây nhà văn hóa thôn Cao Thắng bây giờ. Từ thập niên 1990 trở lại đây, khu nhà Thầy Giảng, khu đất và các ao hồ rộng xung quanh nhà văn hóa đã bị chính quyền phân lô bán cho các gia đình làm đất thổ cư.
Trải qua bề dày lịch sử, Ngọc Cao đã và đang được các linh mục lần lượt coi sóc. Thời kỳ đầu, các vị mục tử coi sóc giáo họ Ngọc Cao đều là các linh mục chánh và phó xứ Vô Hốt. Khi mới được thành lập, giáo xứ Vô Hốt được linh mục ngoại quốc, gọi là cố Tràng Tuấn, làm chánh xứ tiên khởi (1905-1908). Tiếp đến, cha Chế, cha Độ, cha Vũ và cha Kính đều lần lượt làm chánh xứ (1908-1922). Tiếp theo, cha Nghị làm chánh xứ (1922-1925). Sau đó, Vô Hốt được cha Báu và cha Cúc coi sóc (1925-1933). Tiếp đến, cha Gioan Hoàng Tất Đắc làm chánh và cha Cung làm phó xứ (1933-1940). Năm 1940, giáo xứ Vô Hốt được cha Gioan Baotixita Hoàng Quang Tự làm chánh xứ và cha Phaolô Nguyễn Văn Long làm phó xứ. Vào ngày Mồng Một Tết năm 1950, nhà thờ Vô Hốt bị đánh bom sập gần hết, chỉ còn lại vài bức tường. Sau biến cố đau thương này, cha Gioan Baotixita Tự đã sơ tán về giáo họ Ngọc Cao một thời gian dài. Cha phó Long sau đó di cư sang Pháp. Cha Gioan Baotixita Tự vẫn ở lại phục vụ giáo xứ Vô Hốt. Vì tuổi cao sức yếu, ngài đã qua đời ngày 12/7/1958. Tiếp đó, giáo xứ Vô Hốt được giao cho cha Hòa – chánh xứ Sơn Lũy, kiêm nhiệm (1959-1960). Năm 1961, Đức Cha Phaolô Bùi Chu Tạo, giám mục giáo phận Phát Diệm, đã giao giáo xứ Vô Hốt cho Đan Viện Châu Sơn coi sóc (1961-1994). Kể từ đấy, đan sĩ linh mục Rôbertô Vũ Xuân Trụ được cắt cử phục vụ giáo xứ Vô Hốt (1961-1974). Sau khi cha Rôbertô qua đời năm 1974, cha Bề Trên Philípphê Trần Ngọc Năng kiêm nhiệm giáo xứ Vô Hốt (1974-1986). Năm 1986, cha Bề Trên Philípphê tiến cử đan sĩ Giuse Hà Tâm Sự lên chức linh mục và coi sóc giáo xứ Vô Hốt (1986-1994). Ngày 27-1-1994, Đức Cha Giuse Nguyễn Văn Yến, giáo mục giáo phận Phát Diệm, đã bổ nhiệm cha Giuse Mai Văn Thiện làm chánh xứ Vô Hốt (1994-1999). Ngày 17-8-1999, Đức Cha Giuse bổ nhiệm cha Antôn Đoàn Minh Hải làm chánh xứ Vô Hốt. Trong suốt những thời gian này, là một giáo họ lẻ trong giáo xứ Vô Hốt rộng lớn, Ngọc Cao chỉ được các cha đến dâng Lễ vài lần trong năm. Khi ấy, giáo dân Ngọc Cao thường đi dự Lễ Chúa Nhật ở Đan Viện Châu Sơn và Vô Hốt. Mặc dù không có linh mục dâng Lễ thường xuyên, giáo dân Ngọc Cao vẫn sốt sắng đến nhà thờ đọc kinh tối chung hằng ngày. Thói quen đọc kinh chung này vẫn được duy trì cho đến ngày nay.
Khoảng cuối thập niên 1980, trong một lần ghé thăm Ngọc Cao, cha Phanxicô Xaviê Nguyễn Đức Quỳnh nhận thấy lòng đạo sốt sắng của giáo dân nơi đây nên ngài đã có ý xin phiên chầu lượt cho giáo họ. Nhờ sự giúp đỡ của cha Phanxicô Xaviê, Đức Cha Phaolô Bùi Chu Tạo đã ban cho Ngọc Cao có phiên chầu lượt thay mặt giáo phận. Kể từ đó đến nay, giáo dân Ngọc Cao luôn hân hoan vui mừng và sốt sắng chầu lượt vào ngày Chúa Nhật thứ nhất của tháng 11 hằng năm.
Thời kỳ giáo xứ
Ngày 7-3-2005, Đức Cha Giuse Nguyễn Văn Yến tách Ngọc Cao thành giáo họ độc lập do cha Gioan Baotixita Nguyễn Ngọc Châu – chánh xứ Sơn Lũy, kiêm nhiệm. Ngày 4-2-2006, Đức Cha Giuse nâng giáo họ Ngọc Cao lên hàng giáo xứ, một xứ đạo mới vẫn do cha Gioan Baotixita kiêm nhiệm. Kể từ giai đoạn này, giáo xứ luôn có Thánh Lễ vào mỗi Chúa Nhật và một số ngày trong tuần.
Khi coi sóc Ngọc Cao, cha Gioan Baotixita nhận thấy ngôi nhà thờ cũ chật hẹp và bị xuống cấp, không đáp ứng nhu cầu mục vụ. Năm 2008, ngài cùng với giáo xứ khởi công xây dựng nhà thờ mới, làm hồ Chúa Kitô Vua và san lấp ao để xây nhà xứ. Dưới sự điều hành khéo léo của ngài, cùng với sự quảng đại đóng góp tiền bạc và công sức của giáo dân trong giáo xứ cũng như của quý vị ân nhân, ngôi thánh đường khang trang đã được hoàn thành và cung hiến ngày 5-11-2011. Cùng thời điểm này, dãy nhà xứ cũng được hoàn tất, đáp ứng cho những sinh hoạt mục vụ trong giáo xứ. Song song với việc xây dựng cơ sở vật chất, cha Gioan Baotixita cũng luôn quan tâm đến đời sống của giáo dân ở nhiều phương diện. Ngài củng cố đời sống đức tin, đồng thời củng cố các hội đoàn có sẵn và thành lập thêm Hội kèn đồng.
Năm 2013, Đức Cha Giuse Nguyễn Năng bổ nhiệm cha Phêrô Vũ Thế Hùng làm chánh xứ Sơn Lũy và quản nhiệm giáo xứ Ngọc Cao. Cha Phêrô tiếp tục duy trì các sinh hoạt trong giáo xứ. Ngài cho sơn lại nhà thờ, làm tiếp hàng rào bao quanh, mở rộng đất ở phía Tây nhà thờ và lắp máy lọc nước sạch cho giáo xứ.
Tháng 10 năm 2018, Đức Cha Giuse Nguyễn Năng bổ nhiệm cha Gioan Nguyễn Văn Nghĩa làm quản nhiệm giáo xứ Ngọc Cao. Sau nhiều năm gián đoạn vì hoàn cảnh, đây là thời điểm có linh mục ở thường xuyên với giáo xứ. Có linh mục hiện diện, giáo xứ có Thánh Lễ mỗi ngày, đồng thời mọi nhu cầu mục vụ và thiêng liêng khác trở nên thuận tiện hơn.
Là một linh mục trẻ trung, cha Gioan luôn quan tâm đến mọi thành phần giáo dân và đời sống đạo trong giáo xứ. Ngài củng cố các hội đoàn và thành lập các hội đoàn mới theo cấp giáo phận, Hội Hiền Mẫu, Hội Lòng Chúa Thương Xót, Ban bác ái và truyền giáo. Đặc biệt, ngài chú ý đến việc mục vụ giáo dục giới trẻ và thiếu nhi. Ngài thường tổ chức các hoạt động cho các giới vào dịp Lễ Giáng Sinh và những dịp đặc biệt khác. Song song với việc củng cố đời sống tinh thần cho giáo dân, cha Gioan cũng quan tâm đến cơ sở vật chất. Ngài cơi nới thêm phòng học giáo lý, phòng sinh hoạt, đổ bê tông sân xung quanh nhà thờ, san lấp mặt bằng, làm sân bóng cho giới trẻ, làm đường ra đất thánh. Với sự quan tâm và tận tình phục vụ, cha Gioan đang làm cho đời sống đạo của giáo xứ ngày càng sinh động.
Sống hiện tại và hướng đến tương lai
Nhìn sơ lược quá trình hình thành và phát triển của giáo xứ Ngọc Cao, chúng ta nhận thấy, dù trải qua những giai đoạn khó khăn và thử thách, giáo dân nơi đây vẫn duy trì được lòng đạo sốt sắng. Giáo xứ có được như ngày hôm nay là nhờ tình thương quan phòng của Thiên Chúa, đồng thời nhờ công sức và gương sáng đức tin của các bậc tiền bối. Chính tinh thần sống đạo sốt sắng của các thế hệ trước đã và đang khích lệ những thế hệ tiếp theo. Tinh thần tốt đẹp ấy vẫn được thể hiện qua đời sống đạo hiện nay ở giáo xứ, đồng thời còn mang lại những hoa trái góp phần trong cánh đồng truyền giáo của Hội Thánh. Ở thời điểm hiện tại, những ơn gọi dâng hiến phát xuất từ giáo xứ Ngọc Cao gồm có: 2 linh mục, 9 tu sĩ nam-nữ khấn trọn, 5 tu sĩ nam-nữ khấn tạm, 2 nam tập sinh và 7 nam-nữ thỉnh tu.
Có quá khứ thì mới có hiện tại và tương lai, hay nói cách khác, hiện tại và tương lai được xây dựng trên nền tảng của quá khứ. Nền tảng ở đây chính là tinh thần sống đức tin, tinh thần sốt sắng ấy được thể hiện qua đời sống của các thế hệ đi trước. Nhìn lại gương sáng của các bậc tiền bối để sống hiện tại và hướng đến tương lai, mong sao các thế hệ trẻ tiếp theo của giáo xứ luôn biết duy trì và phát huy tinh thần sốt sắng để trở thành những người tín hữu tốt giữa lòng Hội Thánh.
Giáo xứ Ngọc Cao, ngày 11 tháng 7 năm 2021